De vreugde van het Evangelie
Paus Franciscus schreef onlangs zijn apostolische exhortatie Evangelii gaudium, of in vertaling De vreugde van het Evangelie (Licap, 2014). Een apostolische exhortatie is een soort brief van de paus aan de Kerk waarin hij de gelovigen bemoedigt en aanspoort.
De exhortatie Evangelii Gaudium (hieronder vermeld als EG) is in een zeer toegankelijke, pastorale stijl geschreven. Ook de inhoud van deze exhortatie behandelt veeleer pastorale thema's dan leerstellige discussies. Toch klinkt in deze exhortatie de visie van paus Franciscus sterk door: een open, vreugdevolle Kerk waar iedereen welkom is, vooral de armen en kleinsten.
Hieronder gaan we in op enkele franciscaanse thema's van deze exhortatie.
De exhortatie Evangelii Gaudium (hieronder vermeld als EG) is in een zeer toegankelijke, pastorale stijl geschreven. Ook de inhoud van deze exhortatie behandelt veeleer pastorale thema's dan leerstellige discussies. Toch klinkt in deze exhortatie de visie van paus Franciscus sterk door: een open, vreugdevolle Kerk waar iedereen welkom is, vooral de armen en kleinsten.
Hieronder gaan we in op enkele franciscaanse thema's van deze exhortatie.
Vreugdevol de Blijde Boodschap Doen
Levensvreugde is volgens paus Franciscus voor een christen heel belangrijk. In navolging van de 'Blijde Boodschap' is het de taak van elke christen om voorbij lijden en dood ook altijd hoop te blijven zien en vertrouwen. Doorheen de persoonlijke ontmoeting met Jezus wordt elke gelovige opgeroepen om de genade en de vreugde die hij gekregen heeft ook aan anderen door te geven. Wie vreugdevol is, straalt die vreugde ook uit naar anderen en doet mensen nieuwsgierig worden naar wat/wie ons die vreugde geschonken heeft. Wie teert op eigen kracht, verliest zijn enthousiasme, zo zegt paus Franciscus. Missioneren betekent dan ook niet mensen met dogma's en leerstellingen tot de waarheid te bekeren, maar gewoon de Blijde Boodschap doen, het Evangelie in alle vreugde te leven.
Christenen hebben de plicht het Evangelie te verkondigen zonder iemand uit te sluiten. Daarbij moeten ze geen nieuwe verplichtingen opleggen, maar anderen laten delen in hun vreugde, hen een mooie horizon aanwijzen en uitnodigen op een heerlijke maaltijd. De Kerk groeit niet door te proberen te bekeren, maar 'door aantrekking'. (EG 14)
Ook Franciscus van Assisi onderstreepte het belang van de vreugde. In de regel waarschuwt hij zijn broeders zich naar buiten voor te doen als droefgeestige en sombere huichelaars. De broeders moeten zich mensen tonen vol levensvreugde en dus opgewekt en hoffelijk zijn (1 RegM B 7,16). Verkondiging gebeurt niet enkel met woorden, maar met daden en levenswijze. In Wijsheidsspreuk 20 omschrijft hij de goede religieus als volgt:
Gelukkig de religieus die alleen maar geluk en blijdschap vindt in de allerheiligste woorden en werken van de Heer en daarmee vreugdevol en blij de mensen tot Gods liefde brengt. (Wijs 20, 1-2)
Omarmen van de armen en uitgeslotenen
Met de naamskeuze van paus Franciscus wou hij de aandacht vestigen op de armen en uitgeslotenen. Dit komt ook uitgebreid aan bod in Evangelii Gaudium. De kern van het Evangelie verwijst voortdurend naar zij die uitgesloten zijn, de kleinsten, de armsten... Paus Franciscus benadrukt meermaals dat niemand uitgesloten is van de liefde van God en dat wij dus ook niemand mogen uitsluiten.
De aandacht voor de armen en uitgesloten mag geen aalmoes zijn die het geweten sust, maar moet een strijdbare en voortdurende gedrevenheid zijn tegen onrechtvaardigheid en discriminatie. Paus Franciscus hekelt ook het neoliberale denken waarin mensen uitsluitend worden getaxeerd op hun selfmade succes. De economie van de onzichtbare hand is blind voor haar slachtoffers (EG 204)
Paus Franciscus benadrukt met straffe taal de taak van elke christen om de armen niet uit maar juist in te sluiten en te omarmen.
De aandacht voor de armen en uitgesloten mag geen aalmoes zijn die het geweten sust, maar moet een strijdbare en voortdurende gedrevenheid zijn tegen onrechtvaardigheid en discriminatie. Paus Franciscus hekelt ook het neoliberale denken waarin mensen uitsluitend worden getaxeerd op hun selfmade succes. De economie van de onzichtbare hand is blind voor haar slachtoffers (EG 204)
Paus Franciscus benadrukt met straffe taal de taak van elke christen om de armen niet uit maar juist in te sluiten en te omarmen.
Iedere christen en iedere gemeenschap is geroepen instrument van God te zijn voor de bevrijding en de ontwikkeling van de armen opdat zij zich ten volle in de samenleving kunnen integreren; dit veronderstelt dat wij open en aandachtig de noodkreet van de arme beluisteren en er gevolg aan geven. [...] Geen oor hebben voor deze noodkreet, terwijl we de instrumenten van God zijn om naar de armen te luisteren, plaatst ons buiten de wil van de Vader en zijn heilsplan. (EG 187)
Met het armoede-ideaal wou Franciscus van Assisi niet alleen dichter bij God, maar ook dichter bij de arme en kleine mensen komen. Bezit wordt vlug een obstakel om de ander echt te ontmoeten dus verkoos Franciscus van Assisi een bezitloos leven zodat hij arm kon zijn onder de armen. Hoewel we spontaan de neiging hebben ons af te sluiten voor wat ons confronteert met onze kleinheid en kwetsbaarheid, heeft Franciscus van Assisi de heilzame ontmoeting met de melaatse aan den lijve mogen ondervinden. Wie de noodkreet van de arme en de melaatse wil horen, moet bereid gelijke/mindere te willen worden.
De Heer heeft mij, broeder Franciscus, op de volgende manier het begin gegeven van een boetvaardig leven: toen ik in zonden leefde, leek het me te bitter om melaatsen te zien en de Heer zelf heeft mij tussen hen gebracht en ik heb hun barmhartigheid bewezen. En toen ik bij hen wegging, was wat me bitter leek voor mij veranderd in zoetheid naar ziel en lichaam; en ik was er daarna nog een tijdje vol van en heb de wereld verlaten. (Test 1-3)
Vrede en dialoog
Het woord 'dialoog' heeft een centrale plaats in de exhortatie Evangelii gaudium. Het komt meer dan 50 keer voor in allerlei verschillende contexten. Dialogeren is een houding van openheid en respect voor de ander. Paus Franciscus roept elke christen op om niet alleen in dialoog te treden met gelijkgestemden, maar ook expliciet naar buiten te treden. Dialoog is een van de belangrijkste instrumenten voor een duurzame vrede. Naast de dialoog met de exacte wetenschap en de samenleving is ook de dialoog met gelovigen uit andere godsdiensten een belangrijk aandachtspunt. Paus Franciscus onderstreept vooral de verwantschap en gemeenschappelijke traditie die joden, moslims en christenen met elkaar delen. Dialoog betekent niet het opgeven maar wel het openstellen van de eigen identiteit zodat er op een authentieke manier geluisterd naar anderen kan worden.
Een dialoog is veel meer dan de mededeling van een waarheid. Het vloeit voort uit het genot van het praten en het verrijkt hen die hun liefde voor elkaar met woorden willen uitdrukken. Het is een verrijking die niet bestaat uit objecten maar in mensen die in dialoog met elkaar delen. (EG 142)
Het is alom bekend dat Franciscus van Assisi ten tijde van de vijfde Kruistocht in 1219 de sultan ging opzoeken en met hem in dialoog ging omtrent geloof en vrede. Deze ontmoeting en zijn ervaringen van verkondiging onder de moslims in Egypte hebben zijn visie en zijn geschriften sterk gekleurd. In de eerste versie van de regel worden broeders aangemaand geen conflicten of woordenstrijd aan te gaan, maar zich onderdanig op te stellen. Ze moeten wachten tot de tijd rijp is voor dialoog (en het dus God behaagt) vooraleer ze over het woord van God beginnen te preken.
Daarom mag iedere broeder, die op ingeving van God onder de Saracenen of andere ongelovigen wil leven, gaan met verlof van zijn minister en dienaar. [...] De broeders nu die gaan, kunnen op twee manieren geestelijk onder hen leven. De ene manier is dat zij geen conflicten of woordenstrijd aangaan, maar ieder menselijk schepsel onderdanig zijn omwille van God en belijden dat ze christen zijn. De andere manier is dat zij, als ze zien dat dit de Heer behaagt, hun het woord van God verkondigen. (1 RegM B 16, 3; 5-7)
Kwetsbaarheid en Tederheid
Het woord tederheid roept een heel rijk betekenisveld op: kwetsbaarheid, liefdevolle nabijheid, moederlijke geborgenheid, zachte aanraking... Het woord is ook meer toegankelijk dan het in kerkelijk jargon gebruikelijke 'barmhartigheid'. De tederheid waarover paus Franciscus spreekt keert ook impliciet heel vaak terug in Evangelii gaudium wanneer hij het heeft om 'omarming' (EG 144), ons hart laten raken (EG 142), het dragen in kwetsbaarheid (EG 216)... Gods tederheid stelt ons nimmer teleur en doet ons weer oprichten. (EG 3) Paus Franciscus roept ons op tot strijdbare tederheid die hét concrete antwoord is tegen elke vorm van kwaad (EG 85). Op een liefdevolle, kwetsbare en zachte manier andere mensen nabij zijn is de concrete vertaling van de Blijde Boodschap in het alledaagse leven. Als christenen is het onze taak niet enkel Gods liefde te verkondigen, maar liefde in ook echt aanwezig te stellen.
Het authentieke geloof in de mensgeworden Zoon van God is onlosmakelijk verbonden met de gave van zichzelf, het behoren tot een gemeenschap, met de dienst, met de verzoening met de andere in zijn kwetsbaarheid. In zijn incarnatie heeft de Zoon van God ons uitgenodigd tot een revolutie van tederheid. (EG 88)
In verschillende vroege getuigenissen van broeders die Franciscus van Assisi gekend hadden wordt verteld over de tederheid die hij als mysticus ervoer wanneer God hem nabij was, maar ook in de zorg voor zijn eigen broeders. Franciscus wil ook dat de broeders op een liefdevolle en tedere manier voor elkaar zorgen, 'zoals een moeder haar kind liefheeft en voedt.' (1 RegM B 9,11) In Wijsheidspreuk 18 roept Franciscus ons op om ons liefdevol open te stellen voor de broosheid van anderen.
Gelukkig de mens die zijn naaste in diens broosheid draagt, zoals hij door hem gedragen wil worden, als hij in een soortgelijke situatie verkeert.
Bronnen
Alle citaten uit Evangelii gaudium komen uit onderstaande Nederlandse vertaling met uitzondering van EG 142 die eigenhandig vertaald werd uit het Engels (Paus Franciscus, De vreugde van het evangelie, Licap, Brussel, 2014).
Het citaat van paus Franciscus uit de homilie van de chrismaviering 28/03/2013 is overgenomen van www.rkdocumenten.nl
Alle citaten van Franciscus van Assisi komen uit de Nederlandse vertaling van de geschriften van Franciscus gemaakt door G. P. Freeman, H. Bisschops, B. Corveleyn, J. Hoebrichts, A. Jansen (Uitgeverij Gottmer, Haarlem, 2004).
Het citaat van paus Franciscus uit de homilie van de chrismaviering 28/03/2013 is overgenomen van www.rkdocumenten.nl
Alle citaten van Franciscus van Assisi komen uit de Nederlandse vertaling van de geschriften van Franciscus gemaakt door G. P. Freeman, H. Bisschops, B. Corveleyn, J. Hoebrichts, A. Jansen (Uitgeverij Gottmer, Haarlem, 2004).